Każdy z nas myśli o swojej przyszłości. Wielu chciałoby ją znać, dlatego chętnie pyta o nią karty czy wróżki. Czytasz horoskopy? Interesuje Cię magia i zjawiska paranormalne? Jeśli tak – andrzejki to prawdopodobnie jedno z Twoich ulubionych obrzędów!
Andrzejki – obrzęd, nie święto
Na początku wyjaśnijmy, że andrzejki to obrzęd, nie święto. Obrzęd, jak podaje Słownik języka polskiego to: „szereg tradycyjnych praktyk towarzyszących uroczystości o charakterze religijnym, rodzinnym lub społecznym; rytuał; ceremonia; obrządek”, święto natomiast to „dzień, w którym obchodzi się uroczystości państwowe lub religijne”. Warto pamiętać o tej różnicy, gdyż nazwy obrzędów zapisujemy małą literą, natomiast świąt – dużą.
Czym są andrzejki i kiedy się je obchodzi?
Andrzejki to czas wróżb. Obrzęd ten przypada na wieczór 29 listopada. Pierwsze wzmianki na temat andrzejek pochodzą już z XVI wieku, przy czym były one obchodzone nie tylko Polsce, ale i w całej Europie.
Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia andrzejek. Niektórzy historycy są zdania, że jest to typowe święto pogańskie wywodzące się z Grecji. Potwierdzeniem tego ma być etymologia imienia Andrzej, które z greckiego – Andress oznacza męża, mężczyznę. Sam zaś Andrzej stał się patronem małżeństw.
Wśród plemion celtyckich i starogermańskich Andrzej był patronem urodzaju i płodności. Należy także wspomnieć o świętym Andrzeju – jednym z apostołów będącym patronem Grecji i Szkocji.
Andrzejki rozpoczynają w kościele katolickim adwent, zatem to ostatni wieczór hucznych zabaw, które poprzedzają czas zadumy i refleksji przez zniżającymi się świętami Bożego Narodzenia.
Andrzejki i katarzynki
Andrzejki były pierwotnie obchodzone wyłącznie przez panny, które chciały poznać swoją przyszłość związaną z zamążpójściem. Kawalerowie z kolei mieli katarzynki obchodzone 25 listopada. Obrzęd ten był związany ze słowiańską boginią odpowiedzialną za ludzki los – Mokosz. Jej atrybutem był kołowrotek do przędzenia.
Tego dnia wróżono, a kobiety w ciąży modliły się do bogini Mokosz o pomyślny przebieg ciąży.
Z czasem katarzynki zanikły i to andrzejki stały się wspólnym obrzędem celebrowanym tak przez panienki, jak i kawalerów.
Andrzejki – czas magii i wróżb
Czarny kot czy piątek trzynastego symbolizujące pecha, czterolistna koniczyna na znak szczęścia, podkowa chroniąca przed wszelkim złem, odpukanie w niemalowane – wielu z nas wierzy w przesądy i nie przechodzi pod drabiną, a na widok kominiarza łapie się za guzik. Nic więc dziwnego, że andrzejki – czas hucznej zabawy, magii i wróżb cieszy się po dziś dzień popularnością. To nasza tradycja, o której warto pamiętać i pielęgnować – znacznie huczniej niż obchodzony niespełna miesiąc wcześniej halloween. A w jaki sposób?
Wróżby i zabawy andrzejkowe
Wróżenie z wosku – to najpopularniejsza wróżba andrzejkowa, której nie powinno zabraknąć podczas obchodzenia tego obrzędu. Rozgrzany wosk należy przelewać przez dziurkę od klucza do naczynia z wodą, by po jego zastygnięciu wyczytać z kształtu swoją wróżbę. Najlepiej rzucić cień wosku na ścianę. „Dziś cień wosku Ci ukaże, co Ci życie niesie w darze”.
Przy okazji, warto wspomnieć, że klucz to atrybut słowiańskiego boga zaświatów Welesa i symbol otwarcia innego świata.
Wróżba z butami – to kolejna znana wróżba andrzejkowa. Jako że przepowiednie andrzejkowe są przeznaczone głównie dla panien i kawalerów, obwieszcza ona, kto najszybciej wyjdzie za mąż. Buty ustawiamy w rzędzie, jeden za drugim, następnie przekładamy – buty zmierzają w kierunku drzwi, ostatni wędruje jako pierwszy, następnie kolejny i kolejny aż do momentu, gdy but przekroczy drzwi. Właściciel tego buta, zgodnie z wróżbą andrzejkową, to osoba, która jako pierwsza zmieni stan cywilny. Jak mówi przysłowie: „Której but na progu stanie – pierwsza panna na wydanie”.
Wróżba z filiżankami – wersji tej wróżby jest kilka. A że tego wieczoru liczy się dobra zabawa, my sami możemy ustalić jej zasady. Jedną z nich jest taka, która wymaga użycia czterech filiżanek. Pod jedną ukrywamy liść, pod drugą – obrączkę, pod trzecią – monetę, a pod czwartą – nic (choć przecież można to zmienić). I tak – wylosowanie filiżanki skrywającej liść wróży staropanieństwo, monetę – bogactwo, obrączkę – zamążpójście, a pusta filiżanka – rok bez zmian.
Losowanie karteczek z imionami lub przebijanie serca – kolejna popularna wróżba andrzejkowa, której celem jest poznanie imienia swojego wybranka lub wybranki. W wersji szkolnej można przygotować też przepowiednię: „Kim zostanę w przyszłości” – przy okazji świetna zabawa na poznanie nietypowych zawodów, zwłaszcza wśród młodszych uczniów.
Andrzejkowe przysłowia
- Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.
- Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota. Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima.
- Której but na progu stanie, pierwsza panna na wydanie.
- Miękko na Andrzeja to dobra nadzieja.
- Na noc św. Andrzeja dziewkom z wróżb nadzieja.
- Noc Andrzeja świętego przyniesie nam narzeczonego.
- Dziś cień wosku ci ukaże, co ci życie niesie w darze.
- Na Świętego Andrzeja trza kożucha dobrodzieja.
- Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście.
- Na świętego Andrzeja błyska pannom nadzieja.
- W wigiliją Jędrzeja świętego – ujrzy oblubieńca swego.
- Święty Jedrzej adwent przytwierdzi.
- Nie jędrusić, ale na koszule gnusić.
- Której but na progu stanie – pierwsza panna na wydanie.
- Na święty Jędrzej szukają baby przędzy.
- Gdy Andrzej się zjawi, to i zimę postawi.
- Gdy Andrzej zwiąże ziemię łyczkiem, to Katarzyna rzemyczkiem.
- Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy, cały rok nie w porę moczy, suszy.
- Śnieg na Andrzeja, dla zboża zła nadzieja.
- Święty Andrzej Ci ukaże, co Ci los przyniesie w darze.
Andrzejki na lekcjach języka polskiego
Każdy czas jest dobry na to, by lekcje języka polskiego były ciekawe. Koniec listopada, ze względu na andrzejki również. Przysłowia związane z andrzejkami można wykorzystać, utrwalając zagadnienia dotyczące składni. Jakie to wypowiedzenie: zdanie czy równoważnik zdania? Co to za części mowy i części zdania? Przecież lekcje języka polskiego nie muszą być nudne!
Wróżenie z wosku? Czemu nie! Skoro pan Kleks miał lekcję kleksografii, to czemu nie urządzić lekcji woskografii (lub nazwać ją inaczej, ćwicząc przy okazji zagadnienia ze słowotwórstwa)? Gotowy wzór wosku może stać się pretekstem do ćwiczeń w redagowaniu wypowiedzi pisemnej – można go opisać, a w klasach starszych zastanowić się, z jaka lekturą (i dlaczego) kształt ten się nam kojarzy.
Można też powróżyć bohaterom literackim. Uwzględniając znajomość lektury, charakteru bohatera i jego losów, można zastanowić się nad tym, co przyniesie mu przyszłość. To bardzo kreatywne i z pewnością spodoba się wielu uczniom.
Listopad na ogół kojarzy się nam z miesiącem ponurym i szarym. Nic dziwnego, patrząc za okno. Słońca jak na lekarstwo, do tego zmiana czasu, ciemno i zimno. Tymczasem andrzejki sprawiają, że listopad jest miesiącem wyjątkowym i magicznym. Pielęgnujmy naszą tradycję!
